پاسخ روزنامه همشهري 96/9/11


سد گتوند به شهادت آمارهاي نه چندان دور رسانه ها:

-  سد خاکي گتوند با ارتفاع 185 متر با تکيه بر توان و دانش مهندسي کشور با موفقيت آبگيري شد .
-  نيروگاه 1000 مگاواتي سد گتوند  طبق برنامه ظرف مدت يک سال  وارد شبکه برق گرديد
-  با راه اندازي نيروگاه گتوند  ، از سوزاندن بيش از 4 ميليون بشکه نفت در سال جلوگيري بعمل آمد.
-  به مدد حجم بزرگ مخزن سد گتوند و توان توزيع آب ساليانه آن، کارکرد تمام نيروگاههاي برقابي روي رودخانه  کارون، با نياز شبکه برق منطبق شده است.
-  با افتتاح سد گتوند تمام حجم سيلابهاي حوضه مياني کارون حد فاصل سد شهيد عباسپور تا سد گتوند کنترل  شده است. مهار اين نيروهاي ويرانگر    نه تنها موجب توسعه کشاورزي مي شود بلکه افزايش توليد برق را نيز به همراه خواهد داشت
-   ...
اين گزاره ها، واقعيتهايي است که پشت الفاظي  مثل فاجعه، بلا، بحران،  معضل و ... پنهان مانده است.
 اين نوشتار سعي دارد ، بدون پرداختن به دلايل اصلي حملات و ادعاهاي عليه سد گتوند ، تنها با تکيه بر  اطلاعات و آمار و دانش مهندسي ، نتايج واقعي ناشي از آبگيري سد گتوند   را ارائه نمايد..

خلاصه اين نتايج عبارتند از:
•  پس از آبگيري سد گتوند، کيفيت آب خروجي از سد همواره تحت کنترل بوده   و متوسط کيفيت آن   نسبت به  قبل از آبگيري سد، تغيير محسوسي  نداشته است . در فصولي که نيازهاي آبي ضروري مي باشد کيفيت آب بهبود نيز داشته  است.
•  انحلال نمک موجود در سازند گچساران عنبل، که به صورت مستقيم با آبگيري سد گتوند متاثر مي شد کاملا مهار شده و مقدار نمک هاي حل شده از اين توده در طول آبگيري مخزن ، در کف مخزن سد و در قسمت  حجم مرده ي آن ، انباشته شده و  وارد رودخانه کارون در پايين دست سد  نشده است. اين حجم ذخيره شده، معادل آورد نمک در طول سال با جريان طبيعي رودخانه مي باشد.
•  حجم نمک  کف مخزن سد ، پس از اتمام مراحل آبگيري ثابت مانده است و در حال افزايش نيست. حضور اين نمک در کف مخزن سد گتوند به هيچ وجه تهديدي براي پايين دست محسوب نمي شود.
•  آبگيري سد گتوند و تشکيل مخزن سد ، امکان دسترسي به آب با کيفيت خروجي از سد گدار را فراهم کرده که قبل از آبگيري، اين امکان وجود نداشت.
•  سد گتوند مي تواند با برنامه ريزي مناسب ، به عاملي براي بهبود کيفيت آب رودخانه کارون در پايين دست نيز تبديل گردد.

کيفيت آب رودخانه بر اساس ميزان املاح موجود در آن سنجيده مي شود  . طبق استاندارد 1053 ايران،  حداکثر مطلوب، کيفيت آب آشاميدني 1500  ميليگرم در ليتر و حداکثر مجاز آن، 1500 ميلي گرم در ليتر مي باشد. (يعني هر متر مکعب آب مي تواند تا يک کيلوگرم املاح داشته باشد و هنوز در حد مطلوب قرار گيرد.)
در رودخانه ها، اين املاح با انحلال بخشي از کاني هاي سازندهاي انحلال پذير موجود در مسير عبور،  وارد آب مي شوند. با توجه به گستردگي سطح حوضه رودخانه ها ، کيفيت آب رودخانه، بر اساس ميزان بارندگي در بخش ها و سازندهاي مختلف مسير ، همواره متغير مي باشد.
کيفيت و کميت  آب رودخانه ها عموما در ايستگاههاي هيدرومتري،  اندازه گيري و ثبت مي گردد. در طول مسير رودخانه کارون چندين ايستگاه هيدرومتري وجود دارد  که از سال 1327 اطلاعات کمي و کيفي آب رودخانه را ثبت مي نمايند   شايد اين نتايج   تنها مرجع معتبر کيفيت آب  رودخانه کارون بشمار آيد.  نتايج کيفي ايستگاه هيدرومتري  مسجد سليمان  که از سال 1347 تا 1382 فعال بوده، نشان مي دهد  کيفيت متوسط آب عبوري از اين ايستگاه در طول اين سالهاي اماري حدود 430 ميلي گرم در ليتر بوده است.
گستردگي زياد سازند انحلال پذير گچساران در حوضه بين مسجد سليمان تا سد گتوند، تاثير منفي در کيفيت آب رودخانه کارون در حد اين فاصل داشته است.  بطوري که متوسط  ميزان املاح ثبت شده در ايستگاه گتوند در اين دوره ، به 600 ميلي گرم در ليتر مي رسد. بر اساس اين آمار، کيفيت اب رودخانه در ايستکاه گتوند،  که در  20 کيلومتري پايين دست محور سد گتوند واقع شده ، بين 300 تا 1600 ميلي گرم در ليتر متغير بوده است.( بيش از 500 درصد تغيير) بر اساس اين اطلاعات ، با فرض عبور متوسط 10 ميليارد متر مکعب آب در سال، املاح ورودي  در اين حد فاصل ، حجم املاح رودخانه را از 4  ميليون تن در سال به بيش از 6 ميليون تن در سال مي رسانده است.
مخزن سد گتوند تقريبا تمام طول اين مسير را شامل شده  و گستره آن تا پايين دست سد گدار ادامه مي يابد.
آبگيري مخزن سد گتوند دو تاثير عمده در رودخانه ايجاد مي نمود.
      تاثير اول :   بالا آمدن تراز آب در مخزن  بخش هاي جديدي از سازند هاي انحلال پذير را در تماس مستقيم قرار مي داد و موجب سرعت بخشيدن نرخ انحلال در اين بخش ها مي شد،  عمده ترين تاثير در سازند  گچساران "عنبل"  در 4 کيلومتر بالادست محور سد گتوند بود که  بالا امدن تراز آب مخزن  موجب مغروق شدن بخش عمده اي از اين توده انحلال پذير مي شد. اين بخش از سازند گچساران داراي  رخنمون هاي نمک طعام بود و احتمال داشت  افزايش سرعت انحلال اين بخش همزمان با  بالا امدن  تراز آب مخزن، کيفيت آب مخزن در تمام عمق مخزن را تحت تاثير قرار دهد.
براي جلوگيري از وقوع اين مشکل، روي سطح  رخنمون ها  با لايه اي از خاک رس که نفوذ پذيري بسيار پاييني دارد پوشانده شد تا ضمن کاهش سرعت انحلال نمک ،  آبهاي شور ناشي از انحلال را به لايه هاي پايين مخزن هدايت کند.   خوشبختانه اين لايه که به عنوان پتوي رسي مطرح شد به خوبي اين وظيفه را انجام داد و هيچگاه لايه هاي بالاي مخزن از انحلال نمک متاثر نگرديد. در طول آبگيري مخزن نزديک 7 ميليون تن نمک  از لايه هاي خارجي سازند گچساران عنبل حل شده و به کف مخزن هدايت شد. ( اين حجم معادل آورد نمک با جريان طبيعي رودخانه در طول يکسال آبي مي باشد). تمامي اين نمک ها  به صورت آب شور در کف مخزن سد، در بخش مرده مخزن سد،  انباشته شده  است .( حجم بخش مرده سد گتوند کمتر از 5 درصد حجم کل مخزن مي باشد.). ميزان نمک انباشته شده در کف مخزن  پس از اتمام مراحل آبگيري  طي 5 سال گذشته تغيير محسوسي نداشته است .
با توجه به شوري و  دانسيته بالاي نمک کف مخزن سد به هيچ وجه امکان اختلاط  با لايه هاي بالاي مخزن را ندارد.  و وجود آن به هيچ وجه خطري براي پايين دست محسوب نمي گردد.  

تاثير دوم : آبگيري سد گتوند و کاهش سرعت جريان آب عبوري  در اين مسير اثرات مشابهي به همراه داشته است.  آبهاي شور حاصل از انحلال بخشهاي مختلف ميان حوضه که قبلا در نقطه ورود با آب رودخانه ترکيب مي شد و کيفيت آن را کاهش مي داد با برخورد با آب تقريبا راکد مخزن،  تمايل و تواني براي ترکيب با لايه هاي بالاي مخزن نداشته و به لايه هاي پايين مخزن هدايت مي شود. نتيجه مستقيم اين تاثير، لايه بندي کيفي مخزن  و کمک به حفظ کيفيت آب لايه هاي بالاي مخزن مي باشد. بطوري که بر اساس آمار نتايج برداشت روزانه مخزن ،کيفيت آب لايه بالاي مخزن که حجم اصلي آن را تشکيل مي دهد، همواره برابر کيفيت آب خروجي از سد مسجد سليمان مي باشد.  اثر منفي اين لايه بندي، شور شدن تدريجي لايه هاي پايين مخزن مي باشد.
مزيت بزرگ اين لايه بندي، امکان مديريت دقيق کيفيت آب خروجي از سد، با کنترل ميزان خروجي از لايه هاي مختلف عمق مخزن مي باشد.   مديريت کيفي  سد گتوند طي سالهاي گذشته، در مديريت رهاسازي از لايه هاي مختلف براي بدست آوردن کيفيت آب مشابه سالهاي قبل از ابگيري در پايين دست سد  خلاصه شده است. نتايج برداشت کيفي آب در پايين دست و همچنين برداشت کيفي ايستگاه هيدرومتري گتوند  نشان از موفقيت اين مديريت مي دهد . بر اساس اين آمار در طي سالهاي پس از آبگيري  ساليانه حدود 8.5 ميليارد متر مکعب آب از سد خارج شده که کيفيت متوسط آن 590 ميلي گرم در ليتر بوده است. در سال آبي 95-96  متوسط کيفيت اب خروجي از سد  کمتر از 500 ميلي گرم در ليتر بوده است.   

در حال حاضر بحث انتقال آب شور کف مخزن، تنها در بحث تامين نيازهاي نمک صنايع و کارخانه هاي پتروشيمي پيگيري مي شود تا بدينوسيله بتوان علاوه بر صرفه اقتصادي با عدم اختلاط آب هاي شور حوضه مياني، با آّب خروجي از سد، کيفيت عمومي آب کارون در مقطع گتوند را نسبت به سالهاي قبل از آبگيري افزايش داد.

نويسنده : جناب آقاي مهندس هوشنگ حسني
در پاسخ به
مقاله روزنامه همشهري

نظرات






 

تمام حقوق این وب سایت مطالق به شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس میباشد - © 2017
info@mahabghodss.com · +98-21-2396 ·