برنامه‌ريزي منابع آب حوضه آبريز قزل اوزن - سفيدرود
خلاصه طرح
حوضه آبريز قزل اوزن- سفيدورد با مساحتي معادل 64356 كيلومتر مربع پس از حوضه‌هاي خشك کوير لوت ، كوير مرکزي، درياچه نمک و جازموريان بيشترين وسعت به خود اختصاص داده و بخاطر وجود اقليمهاي متفاوت و منابع غني آب و خاك از اهميت خاصي برخوردار است. اين محدوده در محل تلاقي رشته كوههاي البرز، زاگرس و مركزي واقع شده و در تقسيم‌بندي‌هاي طرح جامع آب بعنوان حوضه سوم از منطقه اول مطالعاتي مشخص گرديده است.
تاريخچه طرح
مطالعات جامع آب كشور و مطالعات طرح ها و برنامه ريزي هاي استاني
سيماي طرح
تحيل و برسي شرايط حوضه سفيد رود در قالب سناريو هاي زير
- سناريوي مرجع شرايط تاريخي (سد سفيدرود به تنهايي)
- سناريو اول وضع موجود سيستم (پايان سال 1385) در اين گزينه طرح‌هايي كه در چند سال اخير به بهرهبرداري رسيده‌اند و به سيستم اضافه شده است.
- سناريو دوم و سوم وضع موجود سيستم بعلاوه پروژه‌هاي در دست اجرا (بدون و با استور)
- سناريو چهارم وضع موجود سيستم بعلاوه پروژه‌هاي در دست اجرا (بدون و با استور) و پروژه‌هاي مطالعاتي
نيازها و ضرورت هاي طرح
با افزايش روز افزون نيازها و محدوديت منابع آبي، تعدد ذينفعان و كثرت طرحهاي در حال بهره برداري، در دست اجرا، طراحي و مطالعاتي و اثرات ناشناخته اينگونه طرحها بر منابع آبي پائين دست حوضه و نيز بخاطر راهبردهاي بلند مدت منابع آب، سياستها و اقدامات دستگاههاي اجرائي و براي همسوئي با مباني توسعه پايدار، ضرورت مطالعه يكپارچه حوضه قزل اوزن- سفيدرود بيش از پيش نمايان گرديد.
رئوس کلي شرح خدمات
اين مطالعات شامل چندين بخش تخصصي (هواشناسي ، آبهاي سطحي ، آبهاي زير زميني ، كشاورزي ، آبياري و زهكشي ، برآورد جمعيت و نياز آب شهري - صنعتي و تعيين نيازهاي زيست محيطي و برنامه ريزي منابع آب) مي باشد
اجزاي اصلي طرح:
1- تعيين و تدقيق سطح زير كشت اراضي آبخور شبكه آبياري و زهكشي سفيدرود، فومنات و همچنين اراضي آبي وضع موجود در كل سيستم رودخانه با انجام مطالعات دقيق از طريق عكسهاي ماهواره‌اي
2- محاسبه نياز آبي اراضي آبخور شبكه آبياري و زهكشي سفيد رود ـ فومنات با تدقيق مقادير ارائه شده در سند ملي و تعيين الگوهاي بهينه آب كشاورزي و تعيين توزيع زماني اين نيازها (توزيع ماهانه) بالحاظ راندمان‌هاي معقول.
3- برآورد حقابه‌هاي مسير رودخانه (شاخه‌هاي قزل اوزن و سفيد رود) و طرح هاي مصوب و تدقيق مقادير ارائه شده در سند ملي و تعيين توزيع زماني آن برحسب اراضي واقع در استانهاي مختلف شامل ميزان آب انحرافي از رودخانه شاهرود به دشت قزوين
5- محاسبه و برآورد جمعيت در افق سال 1410 در محدوده مورد مطالعه به تفكيك استانها و محاسبه و برآورد نيازهاي ماهانه آب آشاميدني و مصارف صنعتي محدوده مطالعات (مشابه بند5).و براي حفظ حيات رودخانه و محيط زيست در كل محدوده مطالعات از سرشاخه‌ها تا مصب
11- يكدست نمودن كليه نيازهاي آبي در كل محدوده مطالعات، انجام مراحل بعدي منوط به تصويب اين بند توسط كارفرما مي‌باشد.
12- تهيه و تدوين مدل رياضي كمي و كيفي منابع و مصارف آب براي كل سيستم
13- رانش مدلهاي رياضي تلفيقي بهرهبرداري از منابع سطحي و زيرزميني در گام زماني ماهانه براي سناريو هاي مختلف
هداف طرح:
بهنگام سازي، بازنگري و نهائي كردن تخصيص منابع آب در حوضه آبريز سفيدرود در شرايط مختلف است، تا بوسيله آن امكان تهيه يك سند بالادستي به منظور تعيين سهم هر يك از استانهاي گيلان، تهران، آذربايجان شرقي، زنجان، كردستان، همدان، اردبيل و قزوين از منابع آب حوضه بوجود آيد. اين سند پس از طي مراحل تصويب مبناي مطالعات و اقدامات بعدي قرار خواهد گرفت. در اين مطالعات سال آبي 83 -1382 براي بررسي وضع موجود و افق زماني سال 1410 براي تامين آب شرب و صنعت منظور شده است.
متدلوژي انجام مطالعات
ابتدا روش انجام كار در زمينه‌هاي مختلف تخصصي ارائه گرديده است و به تشريح اهداف و روشهاي مورد استفاده در اين انجام مطالعات (هواشناسي ، آبهاي سطحي ، آبهاي زيرزميني ، آبياري و زهكشي ، كشاورزي ، محيط زيست برآورد نيازهاي آب شرب و صنعت و مدل برنامه ريزي يكپارچه منابع آب) مي پردازد.
شايان ذكر است كه اطلاعات گردآوري شده در محيط‌هاي Excel و GISو با استفاده از نقشه‌هاي توپوگرافي براي كار در مراحل بعد ذخيره شده كه خلاصه‌اي از آن در قسمتهاي مربوطه آمده است.
در اين مطالعات علاوه بر تقسيم بنديهاي استاني ، محدوده‌هاي زير حوضه‌ها و تقسيم بنديهاي چهاردهگانه محدوده مطالعاتي كه در نشريه " تقسيم بندي و كد گذاري حوزه هاي آبريز و محدوده هاي مطالعاتي در سطح كشور " دفتر مطالعات پايه منابع آب درج گرديده استفاده بعمل آمده است. در مطالعات حاضر كل محدوده تحت بررسي با توجه به جريانات رودخانه‌ها و شبكه هيدرومتري آبهاي سطحي به بازه مطالعاتي تقسيم شده كه وضعيت آن در هر يك از بخشهاي تخصصي مورد توجه قرار خواهد گرفت
ويژگي هاي خاص طرح
از مهمترين ويژگي خاص اين طرح محدوده وسيع و در برگيرنده بخشهائي از 11 استان شده اما اين محدوده عمدتا شامل 8 قلمرو استاني (آذربايجان شرقي، اردبيل، تهران، زنجان، قزوين، كردستان، گيلان و همدان) شده كه ذينفعان اوليه منابع آب بشمار آمده و لذا سه استان مازندران، كرمانشاه و آذربايجان غربي به دليل در بر داشتن مساحت ناچيز ( جمعا كمتر از يك درصد كل مساحت) و عدم وجود منابع آب و خاك قابل ملاحظه از ذينفعان محدوده مطالعاتي محسوب نمي‌شوند
مزايا، نتايج و دستاوردهاي مطالعه يا اجراي طرح
تحيل سناريو هاي مختلف و ارائه نتايج آن در قالب محدوده استاني و اثر گذاري طرحها
- بهرهبرداري از طرحهاي جديد= كاهش 19640هكتار در شبكه سفيدرود
- بهرهبرداري از طرحهاي اجرايي= كاهش 46535هكتار در شبكه سفيدرود
- بهرهبرداري از طرحهاي مطالعاتي در حوضه قزل‌اوزن= كاهش 102000هكتار
جمع بندي نتايج حاصله
- كاهش مصارف بالادست در افق آينده
- امكان بهرهبرداري بخشي از مصارف طرحهاي توسعه استانهاي بالادست حوضه و تامين كمبود گيلان از منابع آب استان
3-بهرهبرداري بيشتر از آبهاي سطحي منابعداخلي شرق و غرب اراضي سقيد رود در استان گيلان